Çocuklarda Çarpık Ayak

Çarpık ayak, bebeğin ayağının içe doğru döndüğü, ayak tabanın iç yana hatta yukarı baktığı doğuştan bir deformitedir. Her 1000 canlı doğumda bir görülen yaygın doğumsal (doğumda mevcut) ayak deformitelerinden biridir. Latince pesekinovarus kısaca PEV olarak isimlendirilir. Erkek çocuklarda 2 kat daha sık görülür.

Çarpık ayak bebeklik döneminde ağrılı değildir. Fakat tedavi edilmez ise ayak deforme olmaya devam edecek ve normal bir şeklide yürüyemiyecektir. Doğru tedavi yöntemleri ile çocukların çoğu, sakatlıkdan çok az bir iz kalarak iyişeşir ve normal yaşamlarına kavuşurlar. Çocukların ponseti denilen seri alçılama, ortez ve germe egzersizleri ile ameliyat olmaksızın başarı ile tedavi edilebilir. Tedavi doğumdan hemen sonra başlar.

Çarpık ayakta, bacak kaslarını ayak kemiklerine bağlayan tendonlar kısa ve gergin olup ayağın içe dönmesine neden olur. PEV hafiften şiddetliye kadar değişebilir. Fakat tipik olarak aynı genel görünüme sahiptir. Ayak içe doğru dönük ve ayak tabanında derin bir kırışıklık vardır. Etkilenen ayak ve bacak az gelişmiş kaslar nedeniyle normalden biraz daha kısa ve incedir. Çocukların yaklaşık yarısında her iki ayak da etkilenir. Erkek çocuklarda kız çocuklarına göre iki kat daha sık görülür.

Bu çocuklarda ayak deformitesi kavus, ön ayakta aduktus, topuk kemiğinde varus ve aşil gerginliği nedeniyle ekinizm görülür. Ayrıca seri alçılama ve tedavide de düzeltmede sırasıyla; KAVE

- - Kavus (ayağın ortası)
  - Adduktus (ayağın önü)
  - Varus (topuk, ayağın arkası)
  - Ekinizm şeklindedir. Ekinizm aşilotomi yani aşil tendonu gevşetilir.

Sınıflandırma

PEV iki ana gruba ayrılır:

İzole (idiyopatik) çarpık ayak; en sık görülen şeklidir ve eşlik eden başka bir tıbbi sorunu yoktur.
İzole olmayan çarpık ayak; artrogripoz veya spina bifida gibi nöromüsküler bozukluklara eşlik edebilir. Nöromüsküler bir hastalık ile ilişkiliyse, çarpık ayak ameliyat dışı tedaviye daha dirençli olup hatta bir veya birden fazla ameliyat gereksinimi olabilir.

Sebebi ne olursa olsun çarpık ayak tedavi olmaksızın düzelmez. Çünkü; tedavi edilmemiş çocuklar, ayak tabanı yerine ayağın dış kenarına basarak yürümesi nedeniyle, ağrılı nasırlar gelişir, ayakkabı giyemez ve günlük aktiviteleri ciddi şekilde sınırlanmış olur. Fakat PEV ile doğan bebeklerin ebeveynleri, uygun tedavi ile çocuklarını normal, aktif bir yaşama izin veren ayaklara sahip olabileceklerini bilmelidirler.

Tedavi edilmeyen çarpık ayak, çocuk büyüdükçe ciddi sakatlığa neden olur.

Sebebi

Maalesef nedeni tam olarak bilinmiyor. En yaygın ve kabul gören teori, PEV'in genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunundan kaynaklandığıdır. Bu nedenle PEV geçmişi olan ailelerde risk daha yüksektir.

Tedavi

Tedavinin amacı, ayak tabanına düz bastırmak, normal anatomik duruş, plantigrad posizyon ve işlevsel, ağrısız bir ayak elde etmektir.

1- Cerrahi Dışı Tedavi

Çarpık ayağın ilk tedavisi, deformite ne kadar şiddetli olursa olsun ameliyat değildir. İlk yöntem seri alçılama yöntemidir. En sık ponseti yöntemi kullanılır.

Ponseti yöntemi; Dünyada en yaygın kullanılan teknikdir. Deformite kademeli olarak, haftalık alçı değişimleri yapılarak yavaş ve nazik gerdirmeler ile düzeltilir. Bu yöndem de alçı ayaklara uygun düzeltici pozisyon verildikten sonra, ayaktan dizüstüne kadar yani uzun bacak alçı şeklinde yapılır.

Tedavi doğumdan hemen sonra birkaç gün içinde cilt kendine gelir gelmez başlanmalıdır. Yöntemin unsurları şunları içerir:

Manipülasyon ve alçılama haftalık olup genellikle 6 ila 8 hafta sürebilir. Her hafta germe, ayağa yeniden pozisyon verme ve sonrasında alçı yapılır.
Aşil tenotomisi. 6 veya 8 haftalık manipülasyon ve alçılama döneminden sonra, bebeklerin yaklaşık yüzde 90'nında Aşil tendonu gergin olduğu için gevşetilir yani aşilotomi ameliyatı yapılır. Bu hızlı ve küçük tenotomi denilen bir ameliyat prosedürüdür. Kesim çok küçüktür ve dikiş dahi bazen gerektirmez. Bu işlem sonrası bacağa yeni bir 3 haftalık son bir daha alçı uygulanmaktadır.
Alçı çıkarıldıkdan sonra ise Dennis Brown denilen ortez ve özel ayakkabı tedavisine geçilir. Çünkü PEV'lerin doğal bir tekrarlama eğilimi vardır. Ayağın kalıcı olarak doğru pozisyonda kalmasını sağlamak için, bebeğin birkaç yıl boyunca bu ortezi takması gerekecektir.
İlk 3 ay boyunca ortez tam zamanlı (günde 23 saat) takılacaktır. Ortez kalça süresi kademeli olarak azalacaktır. Çocuk yürümeye başlayınca sadece geçeleri takılabilir. Çoğu çocukta bu ortez tedavisi en az 2 yıl boyunca devam edilmelidir.
Bebeklerin orteze alışmaları başta zor olabilir. Çocuk yürümeye başlayınca ortez sadece gece takılır.
Ortez düzgün kullanılmaz ise çarpık ayağın tekrarlama ihtimali yüksektir. Yinede çok az çocukta uygun tedavi edilmesine rağmenüks görülebilir. Çocuğun ayağı düzenli olarak bottan kayıyorsa, hafif nüksetmesinin ilk işareti olabilir. Fakt bu durum genellikle birkaç seri alçı ve muhtemelen küçük bir ameliyatla düzeltilebilir.

2- Cerrahi Tedavi

Çarpık ayaklı çocukların çoğu ponseti yöntemi ile başarılı bir şekilde tedavi edilirken, çoz az bir kısmı ilave ameliyatlara ihtiyaç duyabilir. Bazen deformite tamamen düzeltilemez veya nüks eder. En büyük sebebi ailenin tedaviye uyumsuzluğu ve verilen önerileri takip etmemeleri veya uygulamada gevşekliklik göstermeleridir. Ebeveynler açısından tedavi programı maalesef zordur. Fakat iyi takipde olsa tedaviye yanıt vermeyen çok ciddi deformitelerde ayak ve ayak bileğindeki tendonları, bağları ve eklemleri düzeltmek için ameliyat gerekebilir.

Cerrahi basit bir prosürden ciddi ve geniş bir ameliyata kadar değişebilir. Bazen az kapsamlı cerrahi olarak yalnızca deformiteye katkıda bulunan tendolar gevşetilebilir, ayak bileğinin ön kısmında yer alan anterior tibial tendon transferi yapılabilir. Daha kapsamlı olarak rekonstrüktif cerrahi, ayaktaki çok sayıda yumuşak doku yapısının kapsamlı şekilde gevşetilmesi şeklinde de olabilir. Bu ameliyatlardan sonra 4 ila 6 hafta arası alçıya alınabilir. Yine sonrasında bir yıl veya daha uzun süre özel ayakkabılar veya ortezler kullanılacaktır.

Bu ameliyatların en yaygın komplikasyonları ise deformitenin aşırı düzeltilmesi, sertlik ve ağrıdır.

Geniş kapsamlı çeşitli ameliyat prosüdürleri şunlardır;

Posteromedial yumuşak doku gevşetme ve tendon uzatman
Medil kolanda uzatma, lateral kolonda kısaltma veya koboid kemik osteotomisi
Talektomi
Multiplanlı supramalleoler osteotomi
Triple Artrodez

Hangi ameliyat prosedürü gerektiğine geniş değerlendirmeler ile karar verilir.

3- Genel Tedavi Sonuçları

Tedavi ile neredeyse normal bir ayak elde edilebilmektedir. Çocuklar koşabilir, oynayabilir ve normal ayakkabılar giyebilirler. Fakat;

Etkilenen ayak diğer ayağa göre genellikle daha küçük ve biraz daha az eklem hareket açıklığına sahiptir.
PEV'li ayakların baldır kasları daha incedir. Bu nedenle akranlarına göre daha erken yorulmadan şikayet edebilirler.
Etkilenen bacak, diğer bacağa göre ise biraz daha kısa olabilir.

Dennis Brown ortezi için Yararlı Bilgiler

Çocuğunuzla Oynayın ; Çocuğunuz Dennis Brown ateli takılıyken aynı anda bacakları tekmeleyebilir ve sallayabilir. Bu durumda ortezin orta barı ile dizleri nazikçe büküp düzleştirerek oyun oynayabilirsiniz.

Rutin Takma Saati Oluşturun; Gece ve uyku zamanı boyunca, çocuğunuz "uyku noktasına" her gittiğinde korseyi takın. Çocuğunuz uyku zamanı geldiğinde korseyi takma zamanının geldiğini anlayacaktır. Bu şekilde çocuğunuz telaşlanma veya aksi davranış olasılığı daha az olacaktır.

Ortezin ortasınadaki bar için pad sünger kullanın; Koruyucu pad ile çocuğunuzu, kendinizi ve mobilyalarınızı metal çubuktan koruyabilirsiniz.

Cilt üzerinde asla losyon kullanmayın; Kullanım sırasında biraz kızarıklık olması normaldir. Losyon ile bu durum kötüleşebilir. Ayrıca topuğun arkasında parlak kırmızı lekeler genellikle topuğun kaydığının işareti olabilir. Kayışları ve / veya tokaları sabitleyerek topuğun ayakkabının içinde kalmasını sağlanmalıdır. Kızarıklık için çocuğunuzun ayaklarını günde birkaç kez kontrol ediniz.

Kaçışları Önleyin

Çocuğunuz Dennis Brown ortezinden kaçmaya, ayakkabıyı çıkarmaya devam ederse aşağıdaki ipuçlarını deneyin. Her adımdan sonra topuğun tam yerinde olup olmadığını kontrol edin. Ayak yerinde değilse;

Ayakkabının dilini biraz çekin ve bağcığı biraz daha sıkın.
Çift çorap deneyin ayakkabı boşluğunu alır.
Ayakkabı bağcıklarındaki boşluğu alınız
Daha kalın ayakkabı bağcığı kullanabilirsiniz
Pamuklu ve kaymaz tabanlı çorapları deneyin.

Op.Dr.Tahir Mutlu Duymuş
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı

Keywords: Çarpık ayak, çarpık ayak nedir? , Çarpık ayak tedavisi, çarpık ayak ameliyatı, çarpık ayak sendromu, çarpık ayak alçı tedavisi, Pesekinovarus, pev, ponseti alçısı, yöntemi, dennis brown ateli, aşilotomi, tenotomi