Spor Yaparken; Isı Yaralanmaları ve Sıcak Çarpması

Egzersiz ve spor yaparken aşırı zorlama veya sahip olunan vucut performansının üstüne çıkmaya çalışma durumlarında vucutta aşırı ısınma ve sıcaklı artışı meydana gelir. Bu duruma bağlı olarak ısınma yaralamaları görülebilir. Isınma yaralanmalarının birçok türü vardır. Hafif kramplardan hayatı tehdit eden sıcak çarpmalarına kadar değişebilir.

ABD'de hastalıklardan korunma ve önleme merkezinin yaptığı araştırmalara göre özellikle lise ve üniversite çağı gençlerde ölümlerin ve sakatlıkların yaygın sebeplerindem biri olduğu bildirilmiştir. Bu nedenle sportif aktivitelerde ısınma yaralanmaları ciddiye alınmalı ve önleyici tedbirler göz önünde bulundurulmalıdır.

Isınma yaralanmaları önlenebilir ve kontrol altına alınabilir. Öncelikle bu hastalık hakkında bilgi sahibi olmak ilk adımdır. Sıcak havalarda serin ve susuz kalmamak önemlidir. Bu yaralanmların belirtilerini bilmek, tedbir alma bilincini geliştirecektir.

Sebepleri Nelerdir?

Egzersiz yaparken ısınan vucut terleme ile soğutulur. Terleme ise vucutta sıvı kaybına yol açar. Eğer eksilen sıvı yerine konmaz ise dehidratasyon veya susuzluk ile sonuçlanır. Bu durumda terleme azalır ve egzersizle vucut ısısında artış meydana gelerek ısınma yaralanmaları ve sıcak çarpması meydana gelir. Terleme vucudun soğutma mekanizmasıdır.

Egzersiz ve sportif aktivitelerde vucud ürettiği energinin %70-90 nı ısı enerjisine dönüşerek vucuttan uzaklaştırır. Birçok faktör ısının vucuttan uzaklaşmasını veya terlemeyi engelleyebilir.

Bunlar;

• Çevre: Hava sıcaklığı, nem, rüzgar ve güneşin durumu vucudun kendini ne kadar soğuttuğunu etkilemektedir. Num terin buharlaşması üzerine etkilidir. Örneğin nem %60 ın üzerinde ise terin buharlaşması zorlaşır. Nemli havalar ısınma yaralanmalarında artışa yol açabilir.
• Giyinme tarzı: Koyu ve kalın giysiler, pedler ve kasklar vucudun kendini soğutmasını engeller. Koyu kıyafetler ise ısıyı emer ve tutar. Bu durumlarda ısı yaralanması riski artar. Uzun bacak ve uzun kollu kıyafetler vucudun soğumasını engeller.
• Güneşe maruz kalma: Vucut sıcaklığını direk artırırsınız. Gölgeli durumlar, gün batımı ve doğumu koşmak için uygun vakitler olabilir.
• Fizik kondisyon : Vucut kondisyonu iyi olanlarda ısınma yaralanması daha az görülür.
• Yaş: Çocuklar erişkinlere göre vucut ısısını daha yavaş ayarlarlar. Lise döneminde ısı çarpması daha çok görülür.
• Dehidratsyon: Hafif seviyelerde sıvı kaybı bile riskli olabilir. Vucut ağırlığınızın %3-5 arasında meydana gelen sıvı kayıpları ciddi ısı yaralanmalarına yol açabilir. Vucudun kendini soğutması için terlemeye, terlemek için ise sıvıya ihtiyaç vardır.
• Aktivite öncesi hidrasyon durumu: Susuz spora başlamak ısı çarpması riskini artırır. Ayrıca öncesinde egzersizler arası sürenin kısa olması ve yeterli hidrate olmama, alkol tüketimi, hızlı kilo verme rejimleri, ateş, kusma veya ishal riski çok artırabilir.
• Yüksek vucut yağı Obezite; Vucudun soğumasını zorlaştırır.
• Ateş: Mevcut veya yakın zamanda ateşli bir durumun olması soğutmayı zorlaştırır.
• İlaç kullanımı: Diüretikler ve uyarıcılar
• Orak hücreli anemi: Isı hastalığı ve yaralanması için riski artırır. Hidrasyon ve elektrolitlerin korunması önemlidir.

Belirtileri Nelerdir?

Isı çarpması etkilenme düzeyine göre üçe ayrılır.

1-Hafif Isı Çarpması

Isı krampları görülebilir. En sık karın, kol ve bacak kaslarında görülür. Çok ağrılı bir durumdur. Yoğun ve uzun süreli egzersizlerde sıvı ve mineral açığının yerine konulamaması nedeniyle görülür.

Tedavisi:

• Egzersizi dururun
• Etkilenen kaslara yavaşça gerdirme uygulayın.
• Mineralli serin – cool- su içiniz (düşük dozda şeker olabilir)

2-Orta Isı Çarpması

Isı Senkopu; Baygınlık meydana gelir. Kişi kendini kötü hisseder. Zayıf düşer, yorgunluk ve bayılma başlıca belirtileridir. Genellikle sıcak havalarda egzersiz yapanlarda görülür. Terleme ile olan sıvı ve tuz kaybının karşılanmaması ile olur. Genellikle yeni spora başlayanların ilk beş gününde görülür.

Tükenmişlik (SU ve TUZ KAYBI):Ağır terleme ile ortaya çıkar. Tükenmişlik hali vardır. Aşırı anlık kilo kaybı oluşur. Tamamen sıvı kaybına bağlı olan bir kilo kaybıdır. Terleme azalır vucut ısısında ciddi artış görülür. Vucut ısısı 40 dereceye kadar çıkabilir. Aşırı susuzluk, halsizlik, baş ağrısı ve bazen bilinç kaybı olabilir. Ayrıca tuz kaybına bağlı bulantı, kusma ve kas krampları ekelenebilir. Bu nedenle sportif faaliyetlerinde enerji veya mineralli içeçekler önemlidir. Sıvı kaybının yanında mineral, tuz kaybı gözardı edilmemelidir.

Tedavisi:

• Gölgeli ve serin bir bölgeye geçin
• Elbiseleri çıkarın
• Mineralli cool su içiniz (düşük dozda şeker olabilir)
• Serinletici yöntemler uygulayınız. Fan, buz torbaları ve serin su ile sıvazlama

• Bulantı, kusma ve bilinç bulanıklığı için tıbbı müdahale

3-Ciddi Isı Çarpması => SICAK ÇARPMASI

Sıcak çarpması (Heat Stroke) : Isı yaralanmlarından çok daha ciddi bir durumdur. Vucudun kendi kendini soğutma durumu söz konusu değildir. Bu durum acil tıbbı müdahale gerektirir. Vucut ısısı 40-41 derecenin üzerine çıkmış ve bir çok organın çalışmasını bozup organ kaybına yok açabilir.

Kusma, nöbet, bilinç kaybı hatta komaya girme durumu dahi söz konusu olabilir. Maalesef bu durum bazen herhangi bir ısı yaralanmalarına veya belirtilerine yol açmadan da direk gelişebilir. Yukarıdaki hafif ve orta evre yaşanmama durumuda olabilir. Fakat sıklıkla önceki aşamalar yani tuz ve su kabına bağlı tükenme aşamaları yaşanmaktadır.

Tedavi

• 112 acil hemen aranmalıdır
• Hasta en kısa zamanda genel durum ve vıcıt ısısı için moniterize edilmelidir
• Gölgeli ve serin bir bölgeye geçilmeli
• Elbiseleri çıkarın
• Mineralli cool su içiniz (düşük dozda şeker olabilir)
• Kasık, botun ve koltuk altı bölgelerine buz torbaları uygulanmalıdır.

• 112 gelene kadar, serinletici yöntemler uygulayınız. Fan, buz torbaları ve serin su ile sıvazlama

Peki Nasıl Korunmalı ve Ne Tür Önlemler Alabiliriz?

 Isı yaralanma riskini azaltmak için birçok yöntem vardır.

Genel olarak;

• Yeni bir egzersize başlamadan önce doktora başvurunuz. Öncesinde ve şimdiki hastalıklarınız ve kullandığınız ilaçlar önemlidir. Kalp ve solunum fonksiyonlarınızın durumu hakkında bilgi sahibi olmalısınız
• Yeni aktivite ve hava koşullarınıza adapte olmak için kendinize zaman tanıyın ve aceleci olmayınız. Birden aşırı yüklenmeyin. Kontrollü artış olmalıdır. Bunun için bir rehber eşliğinde programa sahip olmanız sizin için daha etlili olacaktır.

Öneriler;

• Aktivite süresince sık dinleinin ve sıvı kaybınızı su içerek karşılayın
• Egzersiz öncesi, esnası ve sonrasında kendinizi susuz bırakmayınız. Sıvı ihtiyacınızı karşılamak için susuzluk hissi oluşmasını beklemeyin
• Genel olarak egzersizlerden 2 saat önce kafeinsiz 750cc içecek alınmalıdır. Egzersize başlarken bir su bardağı (200cc), egzersizler devam ederken her 20 dakikada bir yine bir su bardağı sıvı alınmalıdır. Mineral açığını kapatmak için energi içecekleri tercih edilebilir.

• İdrarınızın rengini takip ediniz. İdrar koyulaştıkça ısı çarpması riskiniz artıyor ddemektir. İdrar renginizin açılması sıvı ve eletrolit dengenizin iyi olduğu anlamına gelir.
• Egzersiz öncesi ve sonrası kilo değişimlerinize bakınız. Sıvı kaybı açısından bilği verecektir.
• Egzersiz ve sportif aktiviteye yeni başlıyorsanız. Aktivite düzeyinizi kademeli olarak 7-10 günlük sürede artırın.
• Hafif ve açık renkli kıyafetler giyiniz
• Güneşin dik olduğu ve sıcak saatleri tercih etmeyiniz.
• Sabah erken saatleri ve akşama yakın ikindi vakitleri uygun zaman dilimleridir.
• Hava durumunu göz önünde bulundurun. Sıcak ve nemli havalardan uzak durunuz
• Isı veya sıcak çarpması belirtileri oluşursa spor yapmayı durdurunuz.

Op.Dr.Tahir Mutlu Duymuş
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı

Etiketler; Spor, Egzersiz, Isı yaralanması, Sıcak Çarpması, Susuzluk, Dehidratasyon, Terleme