Akut Kompartman Sendromu

Kompartman sendromu kol ve bacak kaslarındaki basıncın tehlikeli ve ciddi seviyelere ulaşması sonucu ortaya çıkan çok ağrılı bir klinik durumdur. Kaslardaki doku basıncı ve gerginliğin artması içinden geçen toplar ve atar damarlarının tıkanmasına yol açarak kangren ve uzuv kaybı ile sonuçlanan ciddi ve acil müdahale gerektiren bir klinik tablodur.

Bu sendrom AKUT (ani, hızlaca) veya KRONİK (sinsi, yavaş) olarak ortaya çıkabilir.

• Akut kompartman sendromu (AKS) acil tedavi ve müdahale gerektirebilir. Genellikle trafik kazası, yüksekten düşme veya iş kazaları sonrası gelişir. Tedavi edilmez ise kalcı kas hasarı veya uzuv kaybı ile (ampütasyon) ile sonuçlanabilir.
• Kronik kompartman sendromu (KKS)  ise genellikle aşırı egzersiz ve sportif aktiviteler sonucu ortaya çıkan ve acil tedavi gerektirmeyen klinik durumlara denir.

Anatomi

Kol ve bacak uzuvlarında birçok kompartman vardır. Bu kompartmanlar birbirinden beyaz renkli, ince ve yelpaze şeklindeki FACİA isimli doku ile ayrılır. Her bir kompartımanın içinde kas lifleri, sinir ve damar dokuları vardır. Bu dokuları paket gibi sarıp, bir arada tutan,  kompartıman haline getiren FACİA dokusu elastik olmayan ve esnemeyen bir yapıya sahiptir.  En sık akut kompartman sendromu baldır kaslarında görülür. Baldırımızda veya tibial bölge olarak isimlendirilen diz – ayak bileği arası bölgede 4 adet kompartman bulunmaktadır. Bunlar anterior, lateral, superficial posterior, derin posterior olarak isimlendirilir. ( Ön, yan, arka yüzeyel ve arka derin) (Resim 1) En sık baldırın ön kompartmanın da AKS görülür. Sonra sırasıyla ön kol, el, ayak ve kalçalarda görülmektedir.

 Bu basınç nasıl oluşur? Bu sendromun oluşmasında temel patoloji nasıldır? Tanımlama?

Kompartman sendromu genel olarak kas içi kanama veya aşırı ödem sonucu oluşur. Yüksek enerjili yaralanmalardan sonra kas dokusunun ezilmesi, bacak veya kollarda meydana gelen kırıklar gibi sebeplerden dolayı kas içi aşırı kanama veya ödem oluşur. Bu nedenle facia içi aşırı basınç meydana gelir. Facia dokusu esnek olmadığı için kompartman basının artması, kompartmanın içinden geçen damar ve sinirlere aşırı baskı ve basınç oluşturur. Sonuçta ayak veya ellere giden kan akımı kesilir ve kangren ile sonuçlanır. Kan akımın kesilmesi oksijen ve besleyici minerallerin canlı dokulara ulaşmasını engelleyerek hücre ölümleri başlar ve bu durum kas ve sinilerde kalıcı doku hasarı ile sonuçlanabilir. Bu nedenle AKUT KOMPARTMAN SENDROMU’nda (AKS) basınç hızlıca düşürülmelidir. Fakat aşırı sportif veya egzersizlere bağlı görülen KRONİK KOMPARTMAN SENDROMU’nda ise acil durum genellikle söz konusu değildir.

Sebepleri

• Kırık sonrası
• Kas ezilmesi veya uzuvların iş kazası, deprem veya trafik kasası sonrası sıkışarak ezilmesi
• Uzun süreli amali yatlarda turnike kullanımı ile kesilen kan akımının turnikenin açılması ile yeniden sağlanması durumlarında. Fakat nadir görülür.
• Anabolik steroid kullanımı
• Aşırı sıkı bandajlar veya alçı yapımı sonrası görülebilir.

Klinik olarak şikâyet veya belirtiler nelerdir?

• AKS ‘ de klasik ve en önemli bulgu ağrıdır. Özellikle kas dokuları gergin ve hareketle şiddetli ağrı görülür.
• Kas dokularını hareket ettirmekle veya germekle şiddetli ağrı ortaya çıkar. Özellikle bu ağrı, kişinin kaslarını pasif germesi ile şiddetli olması çok anlamlıdır.
• Gergin kas ve cilt dokusu, el veya ayaklarda his kaybı, uyuşma, dokunma duyusunda azalma
• Kişi bacağını çok gergin hisseder
• His ve nabız kaybı önemlidir. Geç dönemde paralizi de görülebilir.

• Kronik kompartman sendromun da ise; egzersiz esnasında ağrı ve kramp görülür. Genellikle aktivite kesilince azalır. En sık baldırda görülür. Belirtileri;
  • Uyuşma
  • Hareket ettirmede güçlük
  • Kaslarda şişme

Tanı veya Teşhis Nasıl Konulur?

Teşhis klinik olarak konur. Bazen özel cihazlar ile doku basıncı ölçülebilir. Hastanın kendisi bu teşhisi asla koyamaz. Şüphelenme durumda mutlaka hekime başvurulmalıdır. 

Tedavi

• Akut kompartman sendromunun tedavisi ameliyattır. Ameliyat dışı tedavisi yoktur. Gerilen cilt ve facia dokuları basıncı düşürmek için açılır. Bu işleme tıp literatüründe FACİATOMİ denir. Ameliyat sonrası dokular şiş ve cilt gergin olduğu için hemen kapatılamaz ve bir süre ameliyat sahası açık kalır. Islak pansuman ve VAC denilen basınçlı sistemler ile yara takibi yapılır. Doku basıncı ve cilt gerginliği azalınca primer veya sekonder olarak yara kapatılır. (Resim). Bazen yaranın kapatılması için greft kullanılabilir. Tedavisi ve hayat dönüş birkaç ayı bulabilir. Ameliyat sonrası egzersiz önemlidir.

• Kronik kompartman sendromunda ise tedavi genellikle ameliyat dışı ve medikaldir. Genellikle cerrahiye ihtiyaç duyulmaz. Fizik tedavi, ortez ve anti-inflamatuar ödem giderici ilaçlara yanıt alınır. Öneriler;
• Sportif aktiviteyi azalt ve dinlen
• Elevasyon
• Buz
• Düşük tempolu sporları bir süre tercih edilmeli
• Özellikle bazı atletler beton, asfalt gibi kötü sert yüzeylerde daha sık olduğunu belirtmişlerdir. Yumuşak toprak ve özel turuncu koşu alanları tercih edilebilir.

Kronik kompartman sendromları bazen medikal tedaviye yanıt vermeyip AKS da ki gibi cerrahi müdahale gerektirebilir.

Bu rahatsızlıkta kas dokularında nekroz ve zedelenme olduğu için protein ve hidrolize kollejen kullanımı yeniden yapımı ve rejenerasyon üzerine çok etkilidir. Ayrıca kas inşasında gerekli vitamin, mineral alımı ve dolaşım düzenleyici gıda takviyesi ektra katkı sağlayacaktır.

Doç.Dr.Tahir Mutlu Duymuş
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı

Etiketler; Akut kompartman sendromu, akut kompartman hastalığı, nedenleri, belirtileri, faciotomi, tedavisi, ameliyat, acil, tibia, baldır, kangren, amputasyon