Çocuklarda Aşırı Kullanım ve Spor Yaralanmaları

Son yıllarda, çocuklarda aşırı kullanım yaralanmalarında önemli bir artış görülmektedir. Bir çoğu sportif faaliyetler ile ilişkilidir.Sportif faaliyetlerde bulunma çocukların mental ve fiziksel anlamda daha iyi olmalarını sağlamakla birlikte yaşam boyu spor(egzersiz) alışkanlıkları kazanmasını sağlamaktadır. Fakat çok fazla aktivite yaralanmalara yol açabilir.Aşırı kullanıma bağlı yaralanmalar, bir hareketin çok sık tekrarlanması veya oyun oynarken aşırı kullanım ile dinlenme arası zamanın az olduğu durumlarda meydana gelir. Örneğin, beyzbolda aşırı atışlar yapmak dirsek yaralanmalarına yol açarken yüzme gibi sporlar omuz problemlerine yol açabilir.Genç sporcularda gelişim ve büyüme devam ettiği için, yetişkinlere göre yaralanma riski daha yüksektir. Bir sporda aşırıya kaçmanın sonuçları, büyümeyi bozan yaralanmaları içerebilir ve uzun süreli sağlık sorunlarına yol açabilir.Genç bir sporcu defalarca aşırı ve şikâyette bulunduğunda, spor açısından bir dinlenme dönemi gereklidir. Aşırı devam ederse, uygun tıbbi tedaviyi araştşrmak önemlidir. Mümkün olan en iyi iyileşmeyi sağlamak ve oyuna geri dönmek için sporcular, antrenörler ve ebeveynler uygun yönergeleri ve kuralları takip etmeliler.

Hastalığın Tanımı

Aşırı kullanım yaralanmaları, beyzbol ve basketboldan başlayarak atletizm, futbol ve jimnastik gibi çok çeşitli spor dallarında meydana gelir. Bu yaralanmaların bir kısmı, beyzbol oyuncularında yaygın olarak görülen dirsek ve omuz yaralanmaları gibi belirli bir spora özgüdür. En yaygın aşırı kullanım yaralanmaları diz ve ayak yaralanmalarını içerir.
Aşırı kullanım yaralanmaları, kasları, bağları, tendonları, kemikleri ve büyüme plakalarını etkileyebilir. Çocuklarda, bu yapılar hala büyümektedir ve büyüme genellikle eşit değildir. İlk önce kemikler büyür ve uzamakatadır. Bu durumda kas ve tendonları çekerek gerilmesine yol açar. Kas, kemik ve bağlar arasında eşit olmayan büyüme paterni, genç sporcularda büyüme ağrısı ve sportif yaralanmalara karşı duyarlı hale getirir. Özellikle büyüme plaklarında baskı ve zorlanma ile ağrı oluşmaktadır.
Büyüme plakaları, çocuklarda kemik büyümesinin meydana geldiği kıkırdak yapıda olan alanlardır. Büyüme plakalarının çevresinde ki bağlardan ve tendonlardan daha zayıftır. Tekrar eden stres, büyüme plakağının yaralanmasına yol açabilir ve kemiğin normal büyümesini dahi bozabilir.

Sebepleri Nelerdir?

Geçmiş yıllarda, çocukların yıl boyunca yaptıkları sporlar mevsimlere göre değişirken bugün bir çocuk yıl boyunca sadece bir spor dalında oynamakta hatta aynı zamanda birden fazla takıma eşlik etmektedir. Bu nedenle sürekli aynı kas, bağ ve kemiklerin stres altında kalması ile zorlanma, ypranma hatta sress kırıkları dahi görülebilir. Bu duruma az dinlenme eklendiğinde kas iskelet sisteminde problemler ortaya çıkmaktadır.

Klinik Belirtiler

Ebeveyn veya spor hocaları, aşırı kullanım yaralanmalarının yaygın görülen belirtileri hakkında farkındalık ve bilgi sahibi olmalıdır.Sık görülen belirtiler;

• Ağrı -  Genellikle aktivite ile artar
• Şişme - Ödem
• Spora veya aktiviteye olan ilgide azalma

Çocuklarda Yaygın Aşırı Kullanım Yaralanmaları Şunlardır;

1-Sever Hastalığı

Sever hastalığı, çocuklarda en yaygın görülen topuk ağrısı nedenlerindendir. En sık ergenlik döneminde ortaya çıkar. Bir osteokondroz veya apofizit olarak da bilinen Sever hastalığı, topuk kemiğindeki (kalkaneus) büyüme plakasının inflamatuar bir durumudur. Koşma veya aşırı zıplama nedeniyle topuğun altında yere temas noktasında bulunan büyüme plakağı tekrarlayan strese maruz kalır. Bu durum büyüme plağında ödem (şişme) ile sonuçlanır.
Sever hastalığının birincil tedavisi, ağrı giderilene kadar ayağını dinlendirilmesidir. Ağrı gidince normal aktivitelere tedrici olarak geri dönebilir.
Ayrıca;
Topuk yastıkları. Spor ayakkabılarına yerleştirililir. Topuk ve ayak bileğinde ki stresi azaltır.
Esneme egzersizleri. Aşil tendonu (topuk kordonu) gerdirme ile esnek hale getirilir.
Steroidal olmayan anti-inflamatuar ilaç. İbuprofen ve naproksen gibi ilaçlar ağrıyı ve şişmeyi azaltır.
Ağrı yürüyüşe mani ise kısa bacak atel veya yürüme botu kullanmak gerekir. Sever hastalığı çok sık tekrarlayabilir. Genellikle spor aktivitelerini artırdığı zaman olur. Ayağa ve topuğa iyi destek sağlayan spor ayakkabılar giymek, rekürrensi önlemeye yardımcı olabilir. Çocuk tamamen büyüdüğünde ve topuktaki büyüme plakası kemikleşerek sertleştiğinde Sever hastalığı bir daha görülmez.

(Sol) Normal iskelet ayak anatomisi. (Sağ) Bir ergen ayağının röntgeni, kalkaneusun açık büyüme plakasını gösterir. Sever hastalığının röntgen görünümü, semptomları olmayanlara benzer. Reproduced from JF Sarwark, ed: Essentials of Musculoskeletal Care, ed 4. Rosemont, IL, American Academy of Orthopaedic Surgeons, 2010.

 2-Osgood-Schlatter Hastalığı

Osgood-Schlatter hastalığında, çocuklarda tibianın (shinbone) üst ucundaki büyüme plağının inflamasyonu nedeniyle diz önünde ağrı meydana gelir. Bu büyüme plağı (tibial tüberkül olarak bilinir), dizkapağından gelen tendonun (patellar tendon) kemiğe bağlandığı tibianın tepesine yakın bir yumrudur.
Bir çocuk aktif olduğunda, uyluğun kuadriseps kasları patellar tendonunu çeker ve bu da tibial tüberkülü çeker. Bazı çocuklarda, tüberkülün tekrarlayan ve sık çekişi şişlik ve hassasiyete yol açar. Tibial tüberkülün çıkıntısı veya yumrusu çok belirgin olabilir. Ağrılı semptomlar genellikle koşma, atlama ve diğer sporlarla ilgili aktiviteler ile ortaya çıkar.

Osgood-Schlatter hastalığı tibial tüberkülde iltihap ve ağrıya neden olabilir - patellar tendonun tibiaya (shinbone) bağlandığı yer.

Buna Osgood-Schlatter hastalığı denir. Osgood-Schlatter hastalığının tedavisi, ağrı düzelene kadar egzersiz aktivitesinin sınırlandırılmasıdır. Ayrıca;
Esneme egzersizleri. Bacakların ön ve arka kısmındaki (kuadriseps ve hamstring kasları), ağrıyı hafifletmeye ve hastalığın geri dönmesini önlemeye yardımcı olabilir.
Steroidal olmayan anti-inflamatuar ilaç. İbuprofen ve naproksen gibi ilaçlar ağrıyı ve şişmeyi azaltır.
İmmobilizasyon. Ağrı şiddetliyse, yürüme ve normal günlük aktiviteleri aksatacak düzeyde olursa, diz bölgesini tamamen dinlendirmek ortez veya atel uygulanabilir.
Çocuğun ergenlik döneminde, gelişimini tamamladığında, kızlarda 14 yaş ve erkekler için 16 yaşın üzerinde belirtiler çoğu zaman tamamen ortadan kalkacaktır.

Fakat bazen ağrı ve sorun devam edebilir. Sportif aktiviteden dolayı tibial tüberkülde devam eden stres, tüberkül kemiğinde bir kırılmaya yol açabilir. Bu tip bir kırık için tedavide ameliyat gerekebilir. Kırıkların güvenli bir şekilde iyileşmesi için, çocuğun uzun bir süre spor yapmaya ara vermesi ve spor aktivitelerine katılmasına izin verilmez.

3-Patellar Tendinit ( Jumper's Knee – Sporcu Dizi)

Jumper diz hastalığı, diz kapağının (patella) alt kısmındaki patellar tendon da meydana gelen inflamasyon sonucu ağrılı bir tablodur.  Ağrı patellar tendon ile patella kemiği birleşim noktasında sık görülür. Ağrılar hafif veya  şiddetli olabilir.

Uyluktaki kuadriseps kaslarının tekrarlayan kasılması, patellar tendonun gerilmesine, inflamasyonuna ve doku hasarına neden olabilir (bu durum patellar tendinit olarak da bilinir).

Büyüyen çocuklarda, patellar tendon dizkapağının büyüme plakasına yapışır, tendondaki tekrarlayan stres büyüme plağını tahriş edebilir ve yaralayabilir. Bu durum Sinding-Larsen-Johansson hastalığı olarak adlandırılır.

 Diz kapağındaki bu tür problemler, genellikle basketbol ve voleybol gibi zıplamayı içeren sporları yapan çocuklarda ortaya çıksa da, hemen hemen her sporda görülebilir.

Tedavi: Dinlenme dışında ağrı geçene kadar her gün  her 2-3 saatte bir buz torbası uygulaması yapılabilir. Non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar da ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.

Spor aktivitesine yeterli dinlenme olmaksızın devam edilirse Jumper’ın dizinde kırık görülebilir. Diz kapağının alt ucundaki kırık görülür ve patella kırığının iyileşmesi uzun sürebilir.

4-Dirsekte Görülen Atma Yaralanmaları

Bir çocuğun dirseği, beysbolda zıplama da olduğu gibi tekrarlayan aşırı atıştan dolayı da yaralanabilir. Dirsekteki atma sonucu yaralanmalar, en yaygın olarak atıcılarda ortaya çıksa da, tekrarlayan aşırı atışa katılan herhangi bir çocukta da görülebilir.

Aşırı atış, olgunlaşmamış dirseğin büyüme bölgelerinde stres yaratır. Bu durum bağların, kıkırdak ve büyüme plakalarının aşırı iltihaplanmasına neden olabilir. Genç bir sporcunun dirseğindeki büyüme alanları aşırı yaralanmalara karşı savunmasızdır.

Medial apofizit. Aktif çocuklarda en sık görülen dirsek problemlerinden biri, genellikle "Little Leaguer'in dirseği" olarak adlandırılan medial apofizittir. Medial apofizit, dirseğin iç kısmındaki kemik çıkıntısında ağrıya neden olur. Medial epikondil olarak adlandırılan bu çıkındı veya yumruda medial apofiz adı verilen bir büyüme plakası vardır. El bileği hareketini kontrol eden kaslar, medial epikondile yapışır ve aşırı zorlamalarda bu büyüme plağında ödem sonucu şişebilir.

Osteochondritis dissecans. Aktif çocuklarda yaygın bir diğer ağrı kaynağı osteokondritis disektandır. Aşırı atma veya zorlama, dirsek ekleminin olgunlaşmamış kemiklerini sıkıştırarak, kıkırdak ve kemiğin birleşim noktalarında gevşeme sonucu kıkırdak defeklerinin oluşumuna yol açabilir. Hatta kıkırdak parçası ayrılıp eklem içinde yüzebilir.

Tüm aşırı yaralanmalarda olduğu gibi, ağrı kesici ve spora ara verip dinlenmek esastır. Ağrı geçmez ise tıbbi tedaviye başvurun. Eğer tedavi edilmezse komplike problemler oluşabilir. Yaralanmanın şiddetine bağlı olarak ameliyat gerekebilir.

5-Stres kırıkları

Stres kırıkları, kaslar yorulduğunda ve stresin aşırı yüklenmesini kemiklere aktardığında meydana gelir. Kemik, yaşayan bir dokudur ve sürekli olarak gelişmekte, parçalanmaktadır. Eğer bir çocuk aşırı aktivite içinde olursa kemiklere çok fazla stres biner. Bu durumda vücut hızlı kemik oluşturamaz ve küçük bir çatlak (stres kırığı) gelişir.

Stres kırıklarına yol açan ve tekrarlayan kuvvetler, akut bir kırığa neden olacak kadar büyük değildir. Çoğu stres kırığı, tibia ve ayağın tarak kemiklerinde meydana gelir. Sıklıkla aktivitede de ani bir artıştan kaynaklanırlar. İyileşmek için 6 ila 8 hafta gerekir. Bu süre zarfında aktivite yasaklanır. Fakat stres kırılmasına neden olan aktivite çok hızlı bir şekilde devam ederse, daha büyük, daha zor iyileşme gerektiren stres kırıkları gelişebilir. Hatta asla iyileşemeyeceği kronik sorunlara dahi yol açabilir.

6-Büyüme Plağının Stres Reaksiyonu

Uzun kemiklerde yer alan büyüme plaklarında tekrarlanan stres ile ağrılı olabilir ve ihmal edilir ise büyümeyi bozabilir.

Aşırı stres reaksiyonu, düzensizliğe veya büyüme plağının genişlemesine yol açar. Tekrarlayan stres devam eder ise büyüme plağında kalıcı hasar görülür. Hatta büyümeyi durdurup kemik deformitelerine  yol açabilir.

Büyüme plaklarında, stres reaksiyonuna neden olabilen en sık spor aktiviteleri jimnastiktir. Jimnastik ile distal radius büyüme plağı strese maruz kalır. Beysbolcular da ise omuzun üst humerus büyüme plağı sık hasar görmekte olup röntgende epifiz genişlemiş olarak görülür.

Büyüme plağı bir çocuğun röntgeninde anormal görünüyorsa, ağır aktiviteye, 2 veya 3 ay boyunca durdurmak gerekir.

(Solda) Bir çocuğun büyüme plağı hasar görmüş ve normalden daha geniş görünmekte (Sağ) Çocuğun diğer sağlam omuzu

Reproduced with permission from MR Hutchinson, ML Ireland: Overuse and throwing injuries in the skeletally immature athlete, in Ferlic D, ed: Instructional Course Lectures, 2003; 52:25-36

7-Gerilme ve Burkulmalar

Kaslar, bağlar ve tendonlar gibi yumuşak dokular aşırı kullanımdan zarar görebilir. Hemen hemen her spor aktivitesi bununla ilişkilendirilebilir.

Spora ara verme ve dinlenme ile non-steroidal anti-inflamatuar ilaçtan kullanma, tipik olaraknburkulmalarla ilişkili ağrıyı hafifletecektir. Fizik tedavi ve egzersizler güç ve hareketliliğin korunmasına yardımcı olmak için tavsiye edilebilir.

Peki Nasıl Önleyebiliriz?

Çocuklarda aşırı kullanım yaralanmaları önlenebilir. Önlenmenin anahtarı, herhangi bir tek sporu abartılı yapmaktan kaçınmak ve uygulamalarda veya oyun arasında büyüyen bedenleri yeterli dinlenmeye bırakmaktır.

Amerikan Ortopedi Cerrahları Akademisi, aşırı yaralanmaların nasıl önleneceği konusunda ebeveynleri, koçları ve sporcuları eğitmek için STOP Spor Yaralanmaları ile işbirliği yaptı. Aşırı kullanım yaralanmalarını önlemek için özel ipuçları şunlardır:

• Çocuğunuzun bir sezonda oynadığı takım sayısını sınırlayın. Birden fazla takımda oynayan çocuklar özellikle aşırı yaralanmalar için risk altındadır.
• Çocuğunuzun bir spor yılı boyunca oynamasına izin vermeyin - düzenli molalar vermek ve diğer sporları oynamak, beceri geliştirme ve yaralanmaların önlenmesi için çok önemlidir.

Op.Dr.Tahir Mutlu Duymuş
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı

Anahtar Kelimeler: Çocuklarda Aşırı Kullanım ve Spor Yaralanmaları