Ortaokul ve Lise Spor Yaralanmaları

Her yıl milyonlarca ögrenci sportif aktivitelere katılıyor. Bu çağlarda oynama baskısı veya uzun süreli aktivite yaralanmalara yol açabilir. Bir yetişkin gibi ameliyat gerektiren problemlere neden olabilir ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde kireçlenmelere yol açabilir.

Bir spor yaralanması olduğu gibi hızlı ve uygun tedavi önemlidir. Mümkün olan en iyi iyileşme için sporcular, antrenörler ve ebeveynler gençlerin spora geri dönmeleri için güvenlik kurallarına uymalıdır.

Lise çağında görülen sportif sakatlanmalar profesyonel sporcularla yaklaşık aynı orandadır. Fakat genellikle yetişkin sporcuları etkileyenlerden yaralanmalardan farklı olabilmektedir. Çünkü gelişimlerinin devam etmesi ve düzensiz büyüme çağı nedeniyledir.

Büyüme genellikle düzensizdir: İlk önce kemikler uzar bu durum kas ve tendonları çekerek gerilmesine yol açmaktadır. Bu eşit olmayan büyüme paterni, genç sporcuların kas, tendon ve büyüme plağı yaralanmalarına karşı daha duyarlı hale getirir.

Peki Lise Çağında En Sık Görülen Yaralanmalar Nelerdir?

Bu yaş grubunda yaralanmalar aşırı kullanıma bağlı ve akut şeklinde ikiye ayrılır;

1-Akut Yaralanmalar

Akut yaralanma ani bir travma sonucu olur. Yaygın yaralanmalar arasında kontüzyonlar (çürükler), burkulmalar (bir bağın kısmi veya tam yırtılması) ve kırıklar görülür.

Alt bacağın ya da ayağın büküm kuvveti, ayak bileği kırıklarının yanı sıra ligament yaralanmalarının (burkulma) yaygın bir nedenidir.

Reproduced and modified with permission from The Body Almanac. © American Academy of Orthopaedic Surgeons, 2003.

2-Aşırı Kullanım Yaralanmaları

Aşırı kullanıma bağlı yaralanmalar zaman içinde meydana gelen yaralanmalardır. Sportif bir aktivitenin çok sık tekrarlandığı durumlarda genellikle görülür. Örneğin; genç sporcularda ayakta stres kırığı yaygın görülen bir aşırı kullanım yaralanmasıdır.

Aşırı kullanım yaralanmaları kasları, bağları, tendonları, kemikleri ve büyüme plağını etkileyebilir. Örneğin, beyzbolda aşırı atış yapmak dirseğe bağlı yaralanmaları, yüzme genellikle omuz yaralanmaları ile ilişkilidir. Jimnastik ve amigo, el bileği ve dirsek yaralanmalarına bağlı iki yaygın aktivitedir.

Stres kırıkları genç sporcularda sık karşılaşılan bir başka yaralanmadır. Eğer bir sporcunun aktivitesi çok büyükse sürekli yenilen kemik döngüsü yeni kemik yapmak için yeterli süre bulamaz. Bu nedenle çoğu zaman özellikle ayak kemiklerinde stres kırıkları ortaya çıkabilir.

3-Katastrofik Spor Yaralanmaları

Özellikle temas sporları olmak üzere bir çok spor, katastrofik yaralanmalar için tehlikeli olabilmektedir. Sıkı eğitim ve uygun güvenlik ekipmanlarıyla bile olsa çocukların baş ve boynunda beyin veya omurilik hasarı olabilmektedir.

Buz hokeyi, güreş, futbol, yüzme, futbol, sırıkla atlama, amigo ve jimnastik gibi bir çok spor dalında ciddi yaralanmalar rapor edilmiştir. Antrenörler, ebeveynler ve sporcular için, baş ve boyun yaralanmalarını önlemek için geliştirilen kural ve yönetmeliklerin farkında olması önemlidir.

4-Sarsıntı

Beyin sarsıntısı hafif travmatik beyin yaralanmalarıdır. Beynin dokusunun, kafatası içinde hızla ileri geri hareket etmesiyle sonuçlanan bir darbeden kaynaklanır. Futbol, basketbol veya buz hokeyi gibi yüksek sarsıntılı ve enerjili sporlarda daha sık görülür. Sporcuların spora dönmesi için sporcuların mutlaka nörolojik ve pediatrik kontrolden geçmeleri gerekmektedir.

5-Büyüme Plakası Yaralanmaları

Büyüme plağı, uzun kemiklerin uç kısımlarında yani metafizer bölgede yer alan kıkırdak dokudur. Çocukların büyüme döneminde katı kemiğe dönüşürek kemiklerin uzamasını sağlamaktadır. Kıkırdak doku olmaları nedeniyle zedelenmeye veya kırılmaya yatkındırlar. Büyüme plaklarına ayrıca fizis de denilmektedir. Zedelenme durumlarında fizisler kapanabilir. Bu durum kemik uzaması durdurabilir ve kemik deformiteleri, şekil bozukluğu, kısalık gibi ciddi sorunlar ortaya çıkamasına sebep olabilmektedir. Fizis yaralanmaları sıklıkla futbol ya da basketbol gibi temas sporlarında , jimnastik gibi yüksek etkili sporlarda görülür.

Hızlı Tıbbi Tedavi

Yaralanmanın akut ya da aşırı kullanımdan kaynaklanıp kaynaklanmadığı ya da atletik performansını etkileyecek bir semptom geliştiren bir yaralanma olup olmadığı önemlidir. Tedavi edilmeyen yaralanmalar kalıcı hasara veya sakatlığa yol açabilir.

Bazı sporcular oynamaya devam etmek için semptomlarını azaltabilirler. Antrenörler ve ebeveynler, aktivitesi olan ağrı, form veya teknikte değişiklikler, gece ağrıları ve uygulamadaki ilginin azalması gibi daha yaygın yaralanma belirtilerinin farkında olmalıdır.

Teşhis

Yaralanmanın nasıl meydana geldiğini, semptomlar ve tıbbi geçmişiniz önemlidir. Muayene sırasında hassasiyet noktaları ve hareket açıklığı değerlendirilir. Gerekirse kemik ve yumuşak dokuları değerlendirmek için röntgen veya diğer görüntüleme testleri çekilir.

Tedavi

Tedavi, yaralanmanın ciddiyetine bağlıdır. Fizik tedavi, kuvvetlendirme egzersizleri ve desteklemenin bir kombinasyonunu içerebilir. Daha ciddi yaralanmalar ameliyat gerektirebilir.

Spora Geri Dönme

Spor faaliyetine dönebilmek için tamamen iyileşmiş olmalıdır. Oyuncunun ağrı, şişlik hiç olmamalı hareket açıklığı ve normal dayanımı tam olmalıdır.
Beyin sarsıntısı durumunda, oyuncunun dinlenmeden veya egzersiz yapmadan hiçbir semptomu olmamalıdır.
Oyuncuların, ebeveynlerin ve antrenörlerin, gerekli olan yaralanma ve tedavi tipine bağlı olarak, genç sporcunun aynı oyun seviyesine geri dönemeyebileceğini anlaması önemlidir. Ne kadar çaba harcansa da rehabilitasyon önemlidir.

Önlemler

Birçok lise spor yaralanmaları uygun şartlandırma, eğitim ve ekipman ile önlenebilir.

Lise sporcuları, sakatlığı önlemek için spora özel antrenman gerektirir. Resmi spor sezonundan önce başlayan düzenli şartlandırma ile birçok yaralanma önlenebilir. Yaralanmalar genellikle sporcular aniden aktivitelerinin süresini, yoğunluğunu veya sıklığını arttırdıklarında ortaya çıkar. Sezon başlangıcında formda olmayan genç sporcular, yavaş yavaş aktivite seviyelerini arttırmalı ve yavaşça daha yüksek bir fitness seviyesine geri dönmelidir.

Oynanmakta olan pozisyon için uygun teknik kullanılması da hasarı önlemek için önemlidir. Doğru ayakkabılardan tutun sağlam ayakkabılardan emniyet tertibatına kadar olan önlemler şarttır. Buna ek olarak, sporcular oyunun kurallarını anladığında, kuralları takip ettiğinde ve iyi bir sportmenlik sergilediğinde yaralanmalar önlenebilir.

Birçok genç sporcu sadece bir spora odaklandığından ve yıl boyunca eğitim aldığından, doktorlar aşırı yaralanmalarda artış görüyorlar. Amerikan Ortopedi Cerrahları Akademisi, aşırı yaralanmaların nasıl önleneceği konusunda ebeveynleri, koçları ve sporcuları eğitmek için STOP Spor Yaralanmaları ile işbirliği yaptı. Aşırı kullanım yaralanmalarını önlemek için özel ipuçları şunlardır:

Çocuğunuzun bir sezonda oynadığı takım sayısını sınırlayın. Birden fazla takımda oynayan sporcular özellikle aşırı yaralanmalar için risk altındadır.
Çocuğunuzun bir spor yılı boyunca oynamasına izin vermeyin ve düzenli molalar verin. Diğer sporları oynamak, beceri geliştirme ve yaralanmaların önlenmesi için çok önemlidir.

Op.Dr.Tahir Mutlu Duymuş
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı

Anahtar Kelimeler: Ortaokul ve Lise Spor Yaralanmaları